فرمانروای همه‌ی آسمان‌ها

خدای آسمان و فرزند انشار (Anshar) و کیشار (Kishar) در اساطیر بین النهرین می‌باشد. آنو (Anu) یا آنوم (Anum) در اصل سومری بوده، به معنای آسمان است و بنابراین بر همه‌ی آسمان‌ها فرمانروایی داشته است. جایگاه وی بر بالاترین ناحیه که "آسمان آنو" یا "بهشت آنو" نامیده می‌شد، قرار داشته و درگاهش توسط دو خدا به نام‌های نین گیشزیدا (Ningishzida) و تموز (Tammuz) نگهبانی می‌شده است.
آنو به معنای دقیق کلمه، "خدای متعال" یا "خدای برتر" بوده و همه‌ی ایزدان دیگر به او همچون پدر و رئیس خویش افتخار می‌کردند. هرگاه خطری به ویژه در زمان توفان بزرگ، آنها را تهدید می‌کرد به آنو پناه برده و هرگاه برای مسکن خویش شکایتی داشتند، نزد وی می‌شتافتند. در یکی از کتیبه‌های یافت شده آمده است: «وقتی توفان رخ داد، سایر خدایان از هراس به آسمان آنو پناه بردند و مانند سگ بر دیواره‌ی قصر وی چمباتمه زدند و آن قدر در آنجا ماندند تا بوی قربانی اوت - ناپیشتیم (Out-Napishtim) به شکرانه‌ی ختم توفان به مشامشان رسید». آنو همیشه بر روی اورنگ بلندبالایی جلوس کرده و نشانه‌های شهریاری از قبیل عصا، دیهیم، تاج و چوب‌دستِ فرمان را همراه خود داشت. در بناهای به جای مانده نیز معمولاً وی به گونه‌ای که بر اورنگ نشسته و تاجی بر سر نهاده دیده می‌شود، گذشته از اینها، آنو سپاهی به نام "سربازان آنو" را در فرمان خویش داشت که همان گروه ستارگان آفریده‌ی وی و نابودگران اهریمنان بودند. آنو هرگز نواحی آسمان را ترک نکرده و به سوی زمین نیامد، اما به کمک اولین همسرش آنتو (Antu)، بر سرنوشت آدمیان در کیهان نظارت داشته و به سختی به امور انسان‌ها رسیدگی می‌کرد. بنابراین هر چند پرستش وی هرگز در جهان آن روزها، لحظه‌ای قطع نشد، اما سرانجام ایزدان دیگر بر وی چیره گشته و برخی از امتیازات او را تصاحب کردند. منتها شخصیت این ایزد بزرگ همچنان باقی ماند به گونه‌ای که قدرت ایزدان غاصب هرگز مستحکم نشد، مگر زمانی که آنان نیز نام آنو را به خود گرفتند. آنو در بابل همراه با ائا (Ea) و انلیل (Enlil)، سه خدای مرتبه‌ی اول را تشکیل می‌دادند. نخستین مرکز پرستش وی در شهر اوروک (Uruk)، ا-آنّا (E-anna) نام داشت و بعدی نیز در شهر اور (Ur) واقع بود. آنو در زبان اکدیان یکی از سه خدای مذکری بود که در پانتئون (Pantheon) به عنوان چهره‌ای مسلّط قرار داشته و تجسّم شخصیتی مقاومت ناپذیر از آسمان بود که نخستین مقام را در میان خدایان سومری داشت. وی عالی‌ترین قدرت کائنات، آفریننده و پادشاه سایر خدایان بود و مثل یک پدر در دعواها داوری کرده و قضاوت بین آنها را همانند یک پادشاه بی‌چون و چرا انجام می‌داد.
آنو در اساطیر کلاسیک سومری، در امور دنیوی نقش مهمی را ایفاء نمی‌کرد، اما منشأ هر قانون و نظمی در سومر بود که کلاه شاخدار وی نشانه‌ای از قدرت او می‌باشد. آنو یکی از خدایان نجومی بابل نیز بود، زیرا کهن‌ترین خدایان بابل همان خدایان نجومی، یعنی آنو (گنبد نیلگون)، شاماش (Sahmash = خورشید)، نانّار (Nannar = ماه) و بعل (Baal = زمین) بودند. وی برای هر یک از خدایان وظیفه و حیطه‌ی حکومتی تعیین کرد و خدایان بزرگ دیگر نیز در قدرت با او شریک بوده و شورای خدایان را با شرکت و نظارت وی تشکیل می‌دادند. در این شورا سرنوشت هر فردی مورد بحث قرار می‌گرفت و فتوای‌ نهایی با تصویب هفت تن از اعضای برجسته‌ی این شورا صادر می‌گردید که اجرای آن فتوا نیز بر عهده‌ی انلیل بود. اگر در آسمان نیز آشوبی پیش می‌آمد، در میان اعضای هیئت فرمانروایان تغییراتی اساسی به وقوع می‌پیوست. از جمله هنگامی که تیامات (Tiamat) تهدید به از میان برانداختن خدایان کرد، انشار که در آن زمان خدای برتر بود به پسرش آنو فرمان داد تا با تیامات بجنگد، اما آنو شکست خورد. بنابراین تمام خدایان عضو شورا گرد هم آمده و لب بسته بر جای نشستند. سرانجام انشار، مردوک (Marduk) را نامزد مقام قهرمانی کرد و مردوک نیز آن مأموریت را به شرطی پذیرفت که پادشاهی خدایان به او سپرده شود. برای تصمیم گیری در این امر، جلسه‌ی شورای خدایان در نیپور (Nippur) برپا شد و پس از انجام ضیافتی که ضمن آن خدایان فرصت یافتند فراوان بنوشند، همگی به اتفاق، پادشاهی خدایان را به مردوک تفویض کردند. بنابراین تیامات توسط مردوک کشته شد و مردوک نیز در مقام خدای برتر یا پادشاه شورای خدایان به فرمانروایی رسید. آنو مورد پرستش سومری‌ها بود و حمورابی (Hammurabi)، پادشاه بابل نیز که به پادشاه قانونگذار معروف بود، در پرستش وی سعی فراوان کرد و معابد بزرگی به نام او بنا نهاد.
منبع مقاله :
معصومی، غلامرضا؛ (1388) دایره المعارف اساطیر و آیین های باستانی جهان جلد اول، تهران: شرکت انتشارات سوره مهر؛ چاپ اول